Árstíðir lífsins
Saga á tveim tungum I: Vápn ok viðr
1. Fornjóts synir ljótir at Haddingja lands lynláðum
Fornljóts synir ljótir at Haddingja lands dunláðum, banvænir arfar hans hatrs vífs bǫli blandar mér í brjósti um glamms ferðar troð. Ek tek fagnandi þeim kalda Sveiða vangi. Ek fell í þeirra djúpan faðm. Skaplegt aldrslag sitr um mik ok hlátr sæjǫtna ómar úr djúpi neðan. Úr fjarska hvarmatungl sjá sigluhind í hvarfi fyr ótrauðum sundvǫrpuði organdi vanda jotna. Von mín hvarf í þá svǫrtu sjón skjáa, án takmarka. Allr ennis innmáni nam við brimland þat
lastalauss
er lifnaði
á Nǫkkvers
nǫkkva bragi.
Jǫtuns hals
undir þjóta.
Náins niðr
fyr naustdyrum.
(Egill Skallagrímsson, Sonatorrek 3)
Hrifsandi ǫldu vegr eyðir mér von fyr lífi að stormsbaki, ok ek gef mik á vald þeirrar þrymmiklu Svǫlnis ekkju kaldrar vandils jǫrmungrundar. Svarblátt er þitt ríki, Ægir, æ miskunnarlaus snót Haka blálands hamra við marfjǫll. Einn er ek í lǫglausu þangs láði dóma. Lifendum forboðinn er sá ísheimr. Einir byggja jǫkla akr þeir er mátt sinn misstu fyrir leik þíns fǫlva Vidda bróðrs. Með eigin votum brúnar rǫðlum séð get nái slá hringdans um byrmǫrk.
Reknir brott í dauðans drukknan
drepnir menn, er þar skulu brenna,
gnísta tennr í fýlu og frosti;
fjandr í kring um búka standa.
Brigsli og hróp er að gjǫrvum glæpum,
grimmlig sótt í myrkri og ótta;
eingi er ván á ǫðru en pínu,
eilíf nauð, en kvikr er dauðinn.
(Anonymous Poems, Lilja 73)
En lǫðrandi háls minn flýgur aptr að vindkersbotnum ofan.
2. Sundvǫrpuðir ok áraþytr
Sundvǫrpuðir ok áraþytr, ómar af jarðar hadds skorning hinna óteljandi sprunda að titrandi hjarna kleif. Ymis bensævar rann nam mik ei spenna. En úr fjarska ek heyrði skaða margra, úr fjarska ek heyrði missi minna hlýra. Ek er á lífi ok spenni faðm um seimaljós marfjalla, en aðrir dátt dansa í svarbláum hranngarði Ránar fyr neðan. Dís sjávar, hefir þú svo margan tekið Gauta setrs víkinga til hallar ofan, þér hafið klofið hauks háfjǫll gegnum skerja fold, mik of sóttan aptr að hrærandi holda grund byrnju hrynelda, dróma ok nýjum skal Sogns grami nú fylgja.
Hljóð gefi hirðimeiðar
hrælinns at brag svinnir
— gegn vilk þjóð at þagni
þá stund, es kveðk — sunda.
(Anonymous Poems, Leiðanvísan 6)
Nú hefr fjórum um farit várum
lǫgr lagsmǫnnum, þeim er lifa skyldu.
En Rán gætir rǫskum drengjum,
siðlaus kona, sess ok rekkju.
(Friðþjófr Þorsteinsson, Lausavísur 12)
Langr bar út inn unga
jǫfra kund at sundi
(þjóð uggði sér síðan)
sæmeiðr (konungs reiði).
(Sigvatr Þórðarson, Víkingarvísur 1)
Siklinga venr snekkjur
sælútar konr úti;
hann litar herskip innan
— hrafns góð es þat — blóði.
(Arnórr Þórðarson jarlaskáld, Fragments 3)
3. Morðbál á flugi ok klofin mundriða hjól
Morðbál á flugi ok klofin mundriða hjól, ek sé úr fjarska. Ek vaki í skýja grjóts barðrauknis rǫðli. Sofandi nú vera setr vakin á ný af óðum undakólfum varðmanna Óláfs konungs. Margir skulu ok vera, ǫll dreyra drifi n hjǫlt drifi n að konungs síðu.
Vér drifum hvatt, þars heyra
hátt vápnabrak knátti,
— rǫnd klufu roðnir brandar —
reiðir upp á skeiðar.
En fyr borð, þars bǫrðusk,
— búin fengusk skip — gengu
— nár flaut ǫrt við eyri
ófár — búendr sárir.
(Sigvatr Þórðarson, Nesjavísur 8)
Þvít ríkr konungr rekka,
reyr undlagar dreyra
morðs þás merkja þorðu
magnendr, bjósk at fagna.
(Jórunn skáldmær, Sendibítr 3)
Vor jǫfra yfirskjǫldungr – sem af mǫrgum er í heiðri haldinn ok enn fleirum ótta vekr – stýr þeim byrðung ok leið mitt líf um leið. Forðum hann fór of víða ok var sigrsæll í mǫrgum hjǫrvahreim. Skýrðann mann hann skal kalla, ok dyggvan þjón hins alls stýrandi, mér bíðr fylgja.
Ǫttuð ôrum skreyttum
austr í salt með fl austum;
bôruð lind af landi,
landvǫrðr, á skip randir.
Neyttuð segls, ok sættuð
sundvarpaði stundum;
sleit mjǫk róin mikla
mǫrg ôr und þér bôru.
(Óttarr svarti, Hǫfuðlausn 4)
Drótt vas drjúgligr ótti,
dolglinns, at fǫr þinni,
svanbræðir; namt síðan
Svíþjóðar nes rjóða.
(Óttarr svarti, Hǫfuðlausn 6)
Hríð varð stáls í stríðri
strǫng Herdala gǫngu
Finnlendinga at fundi
fylkis niðs in þriðja.
En austr við lô leysti
leið víkinga skeiðar;
Bálagarðs at borði brimskíðum lá síða.
(Sigvatr Þórðarson, Víkingarvísur 3)
Enn kvôðu gram Gunnar
galdrs upphǫfum valda
— dýrð frák, þeims vel varðisk,
vinnask — fjórða sinni,
þás ólítill úti
jǫfra liðs á miðli
friðr gekk sundr í slíðri
Suðrvík Dǫnum kuðri.
(Sigvatr Þórðarson, Víkingarvísur 4)
Víg vannt, hlenna hneigir,
hjǫlmum grimmt it fimmta
— þolðu hlýr fyr hári
hríð Kinnlimasíðu —,
þás við rausn at ræsis
reið herr ofan skeiðum,
enn í gegn at gunni
gekk hilmis lið rekkum.
(Sigvatr Þórðarson, Víkingarvísur 5)
Rétts, at sókn in sétta,
(snarr þengill bauð Englum
at) þars Ôleifr sótti
(Yggs) Lundúna bryggjur
Sverð bitu vǫlsk, en vǫrðu
víkingar þar díki;
átti sumt í sléttu
Súðvirki lið búðir.
(Sigvatr Þórðarson, Víkingarvísur 6)
Enn lét sjaunda sinni
sverðþing háit verða
endr á Ulfkels landi
Ôleifr, sem ferk máli.
Stóð Hringmaraheiði
(herfall vas þar,) alla
Ellu kind (es olli
arfvǫrðr Haralds starfi).
(Sigvatr Þórðarson, Víkingarvísur 7)
Þengill, frák, at þunga
þinn herr skipum ferri
(rauð Hringmaraheiði)
hlóð valkǫstu (blóði).
Laut fyr yðr, áðr létti,
landfolk í gný randa,
Engla ferð, at jǫrðu
ótt, en mǫrg á flótta.
(Óttarr svarti, Hǫfuðlausn 9)
4. Líf á milli hveinandi bloðkerta
Líf á milli hveinandi blóðkerta, organdi dólgspora ok blóðþorsta; draumr um fylgd hins komandi gullna ríkis. Skáld sem trúboðar, Óláfr hefr margan mann á húfarein er flytja skulu ótta ok sannleik að lǫndum, nær ok fjær. Kristi einum vér skulum hlýða, engla príði ok helgum anda.
Veitti dýrðar dróttinn
Dáðvandr gjafar anda;
(mǫl kynnask þau) mǫnnum
máttigs (framir vátta).
Þá reis upp, sús einum,
alþýð, guði hlýðir,
— hæstr skjǫldungr býðr hauldom
himinvistar til – kristni.
(Einarr Skúlason, Geisli 6)
Með málmhríðar spám, róða ræfrs ramsvellum ok benjasólum, með skipa sól ok baugs jǫrð vér færum frelsum frá glǫtun þá er sik nefna Álvars þjóna.
Gefr, sás ǫllum efri,
ǫðlingr salar rǫðla
— goð magnar þrif þegna —
þjóðum allt it góða.
Gramr skóp hauðr ok himna
hreggranns sem kyn seggja;
einns salkonungr solar
snjallr hjalpari allra.
(Anonymous Poems, Leiðarvísan 33)
Brennd eru líkneski, goða sjǫt niðr sviðin, skorpnir eldi allir þeir goðar er á móti Óláfi stóðu hvar falskr átrúnaðr hélst. Þat stríð skal eigi létta fyrr en síðasti úlfs tuggu dreyradropi skal spilltr heiðingjum. Svikulla nada fylgjendr, þér skulið lokadóm hljóta þann er varp af munni megnum vor dróttinn ok hratt fram með vápnum vorum þat gullna fjǫrbann.
Engr mun alls á þingi
ísheims vesa þvísa
jóskreytandi ítrum
óttalauss fyr dróttni,
éla vangs þvít englar
jǫfurs skjalfa þá sjálfir
— ógn tekr môttug magnask —
mæts við ugg ok hræzlu.
(Gamli kanóki, Harmsól 32)
Sonr sté upp með ynði
auðar mildr frá hauðri,
jǫfra meztr, til œztrar
alls ráðanda hallar.
Lofaðr sitr englum efri
— ǫðlinga hnígr þingat
dǫglings hirð — á dýrðar
dagbóls konungr stóli.
(Einarr Skúlason, Geisli 5)
Oss verðr ey, nema þessum
aldr várn boðum haldim
(menn búisk mǫrgu sinni)
meiri ógn (við þeiri),
hver þvít hætt rôð bǫrva
hljóms á øfsta dómi
upp fyr allri skepnu
ósǫgð koma lǫgðis.
(Gamli kanóki, Harmsól 6)
Rýrð aldrs skal til allra er leggjask mót hinum alls ráðandi. Helgir menn er kvǫldusk píslarvætti standa með oss ok blessa þann oddasálm um eilífð. Vér, varðmenn Óláfs, skulum fylgja er vor tími inngǫngu að gáttum hliðs hins eilífa sigrs kemr.
5. Stǫng óð gylld fyr gǫngum ræfi
Stǫng óð gylld, þars gengum
Gǫndlar serks und merkjum
gnýs, fyr gǫfgum ræsi,
greiðendr á skip reiðir.
Þági vas, sem þessum
þengils, á jó strengjar,
mjǫð, fyr malma kveðju,
mær heiðþegum bæri.
(Sigvatr Þórðarson, Nesjavísur 7
Hǫrð var sú róma er ugglausir fylgjendr hins hangandi folder dróttins, að Helguá, roddu fjǫlmǫrga arfa folder sveita ok skildu eptir sprungna herða kletta ok hold klufu. Jarl, skal sá dómr á þig falla að rotnandi búkar munu aptr sækja jǫrð þessa. Óláfr, af mǫrgum helgðr, ok Ámundr konungr, þér hifi ð barisk með mikilli reisn. En sára fl ugdreki fl ó of langt ok styrjǫkla sneiddu margs hauks fjall svá gumna stjóri mætti undankomask frá úlfs bága mála dómi neðan.
Enn mun ǫðru sinni
ǫðlingr koma hingat
mána tjalds inn mildi
meðr til dóms at kveðja.
Geisar eldr ok œsisk
ǫlna fold; ór moldu
ferð vaknar þá fyrða
flest við ugg inn mesta.
(Harmsól 31)
Brátt vér neyðumsk til allra landa Umbanda að flýja, er sá aldni furðu risi dýpis rís. Gjálfrs grundar grand undið af verða ok oss margan hrifsar í dimmt ríki, sem ek þekki vel. Hvar skal sú fǫr enda ef vanbrautar valdr oss skilr eptir með jarðar eyðum fornum? Skreið niðr í skaut mellu dólgs móðr austan, vér, teknir af Jǫrmungandi. Orms váða eið draum-Njǫrunar. Kristr, hvar er þín blessandi hendi? Almáttugr ýta kyns dróttinn, hvar eru þínir englar er fl ytja oss himinsenda lofgjǫrð þína?
Hvar megim oss, inn ǫrvi
ýta kyns, fyr synðir
sôr eða sekðir órar,
sættir, skjóls of vætta,
nema lastauknum líkna,
logskríns, vilir þínum
sjalfr, þeims synðir skelfa,
sæll gervandi, þræli?
(Gamli kanóki, Harmsól 58)
6. Siðar heilags brá sólar ljósi
Siðar heilags brá solar
— setrs vas þat fyr betra
auðfi nnǫndum annars
ómjós rǫðuls — ljósi.
Œztr þrifnuðr réð efnask
oss, þás líf á krossi
jarðar allra fyrða
ónauðigr tók dauða.
(Einarr Skúlason, Geisli 3)
Endr vast barðr ok bundinn,
buðlungr, meginþungar,
hlýrnis elds, af hǫldum,
hár, fyr sekðir várar.
Enn lézt, ǫldu runna
angrstríðir, þik síðan,
viggs, meðal vándra seggja,
vegligr, á tré negla.
(Gamli kanóki, Harmsól 21)
Gerðak opt í orðum
eljunsterkr, sem verkum,
hreggs bjartloga, ok hyggju,
hróts, í gǫgn þér, dróttinn.
Þræll hefr þinn í allan
þann, lífgjafi manna,
ófs grǫndugrar andar
ástsnauðr hratat dauða.
(Gamli kanóki, Harmsól 9)
Upp ran allrar skepnu
iðvandr á dag þriðja
Kristr með krapti hæstum
Kunnr réttlætis sunnu.
Veitk, at mildr frá moldu
meginfjǫlði reis hǫlða
— iflaust má þat efla
ossa vǫn – með hǫnum.
(Einarr Skúlason, Geisli 4)
7. Vandar jǫtunn reisti fiska upp af vǫtnum
Vandar jǫtunn reisti fi ska upp af vǫtnum, ǫldu velgr þat fyllti upp skjá sem kaldir vængir þar væru. Andvígir vér aptr erum, en Óláfr tryggt stýrir ósigruðum her Krists gegnum klungrs lævi til gamallrar glamma ferða traðar Svíþjóðar. Jǫrmungandr ok kaldr haukvǫllr Ránar fyr neðan! Svǫrt sjónrǫnd ofan við leygjar eitr Ægis rifl að stormi, ok býðr velkomin þann ljósa morðvandarhylti er ǫfl ug árin bersk gegn fiskastraum við Rús vǫtn.
Eigi hrædduzk ægi
ér fóruð sæ stóran;
allvaldr of getr aldar
engi nýtri drengi.
Opt varð fars, en forsi
flaust hratt af sér brǫttum,
neytt, áðr Nóreg beittuð,
niðjungr Haralds, miðjan.
(Óttarr svarti, Hǫfuðlausn 15)
Hollostu gefr hæsta
hring-Þrótt með sér dróttinn
saðr, þeims sinna iðrask
synða, lausn ok ynði.
Ern skóp hauðr ok hlýrni
heims valdr sem kyn beima;
ǫrrs ok ǫllu dýrri
élsetrs konungr betri.
(Gamli kanóki, Harmsól 25)
Óláfr leiðis oss að lǫndum Náríkis, skáldin ok trúboðarnir bera fram Kristsorð á ný.
Braut hafið, bǫðvar þreytir,
branda rjóðr, ór landi
— meir fannsk þinn an þeira
þrekr — dǫglinga rekna.
Stǫkk, sem þjóð of þekkir,
þér hverr konungr ferri;
heptuð ér en eptir
orðreyr, þess’s sat norðast.
(Óttarr svarti, Hǫfuðlausn 16)
Ný von rís meðal margra er skildu við land til
að fylgja haukstalda gram hirðs stjóra. Óláfr,
sannrar trúar veitir, heill sé þér!
Nú skulum gǫfgan geisla
guðs hallar vér allir,
ítr þanns Óláfr heitir,
alstyrkan vel dyrka.
Þjóð veit hann und heita
hríðblǫsnum sal víða
— menn nemi mǫl, sem innik,
mín — jartegnum skína.
(Einarr Skúlason, Geisli 7)
Berask maðr und skýjaðri
(frægr stóð af því) flœðar
(fǫrnuðr) rǫðull stjǫrnu.
(Einarr Skúlason, Geisli 2)
Stríðsmaðr ok trúboði er þú, ok fylgjandi þeirra frómu orða frelsarans. Líkr Kristi, skal Óláfr rísa aptr eptir myrka grímu glímu. Svá vér heyrðum síðar þá fregn, at sá hinn hataði jarl, Hákon Sigrðasson, var tekinn til Ránar að brims vegum, en fǫr vor stefnir norðr til Þrándheims. Með nýreista von í brjósti fyrir Kristni ríki í norðri þessa skjálfanda hǫlða grundar, sǫfnum vér fl eirum ok fl eirum berendum skjalda rógs þorna, gríða ok blóðorma þvert um Veradal. Ek trúi að komandi tímar muni vera oss ǫllum dýrð færandi. Hauðtjalda harri, Kristr ok helgr andi, vísa þú rétttrúum stríðsmanni.
8. Fregit hefk satt
Fregit hefk satt, at sagði
Snjallri ferð, áðr berðisk
— drótt nýtr dǫglings máttar —
draum sinn konungr Rauma.
Stiga sá standa fagran
Stjórnar fi mr til himna
— rausn digur hans at hrósa —
Hǫrða gramr af jǫrðu.
(Einarr Skúlason, Geisli 15)
Ok hagliga hugðisk
hrøkkviseiðs ins døkkva
lyngs í lopt upp ganga
látrs stríðandi síðan.
Lét, sás landfolks gætir,
líknframr himinríki
umgeypnandi opnask
alls heims fyr gram snjǫllum.
(Einarr Skúlason, Geisli 16)
Náðit bjartr, þás beiðir
baugskjalda lauk aldri
— sýndi salvǫrðr grundar
sín tǫkn — rǫðull skína.
Fyrr vas hitt, at harra
hauðrtjalda brá dauða
happ- (nýtask mér) -mætu
(máltól) skini sólar.
(Einarr Skúlason, Geisli 19)
9. Haldi oss frá eldi, eilífr skapa deilir
Haldi oss frá eldi
eilífr skapa deilir
Kristr styrkr ok myrkrum
menn, es heim líðr þenna,
svát ǫll í frið fullan
farim heim, es skilr beima
alls stýrandi, órum
óttalaus með dróttni.
(Anonymous Poems, Leiðarvísan 41)
Í ljósi dǫgunnar rís ný von ok blessar sálir þeirra er sǫkum þungra sýna varð svefn ófær. Hárekr ór Þjóttu, Þórir hundr ok Kálfr Árnason, eitt sinn tryggir fylgjendr Óláfs, nú safna saman heiðnum styrk mót helgri sýn. En okkar er sýn helgri lífinu. Þúsundir sárlinna, hlýrsólar hálr ok fólknǫðrur sǫfnuðusk er við hófum heilsa vórum hersa dróttinn. Síðan talaði konungr fyrir liðinu ok mælti svá:
Vil ek, at menn skiptisk í sveitir, ok heimtisk saman frændr ok kunnmenn, því at þá mun hverr annars bezt gæta ok hverr annan kenna. Vér skulum marka lið várt alt, gera herkumbl á hjálmum várum ok skjǫldum, draga þar með bleikju á krossinn helga. En ef vér komum í orrostu, þá skulu vér hafa allir eitt orðtak: fram, fram, kristmenn, krossmenn, konungsmenn! (Heimskringla II, ch. 205)
Verðim vér ok fyrðar
— vili svá faðir skilja —
hilmis frægs til hœgri
handar allra landa,
ok heim dýrstr frá dómi
dagskeiðs jǫfurr leiði
oss frá ótta hvǫssum
ǫll til himna hallar.
(Anonymous Poems, Leiðarvisan 38)
Brast í bardaga ok ólm gullu við skerandi herverks hljóð er fylltu dal Stiklastaða hroða. Málmdrýrs hlynnir ok hræskóðir, jarðar skafls hrannir ok fyrirkólfa garmr, líf ok aldrtili, hvar eru hin hrærandi vindkers botn sem skilja ykkr að? Úr fjarska minn brásteinn nam Óláf sjá, þiggjandi þrjú hǫgg af þeim hatrsmǫnnum Þóri hund, Kálfi Árnasyni ok Þorsteini knarrarsmið áðr hann lagðisk við flein til að grátbiðja sér miskunnar frammi fyrir almáttugum harra dróttni. Úr fjarska minn hvarma hnitvǫllr nam hann sjá kasta á brott Bæsing er þiggr banahǫgg. Ek finn jǫrð rjúfask er himnasalr myrkvask yfir fjǫrnets felli hins fallna manna hirðis verðunga varða. Píslarváttssýn hann hafði ok varð lifgalli um vera setr víða.
Hvern biðk hald ok árnan
helgan mann ins sanna,
(trús) við tírar ræsi
(trausts leitak) mér veita,
svát óbœttan ættim
engi kost, þás drengja
jǫfurr vill andar krefja
ástnenninn hal þenna.
(Gamli kanóki, Harmsól 62)
Er augu mín vǫknuðu af birtu semðu flýtis salti, ek heimti banahǫgg af fylgjendum landsins anda ok sǫkkvaðisk niðr að gunnalda drifi nni orustugrund. Ek sé valfugl fljúga yfir þrumukrýndan himin er ek hvísla hin lærðu dýrðar orð til lífs í dróttins byggð. Úr fjarska ek heyrða guðdómligan kór syngja sǫngva af guðlegri fegurð. Mín ennissól nam sjá engla drífa yfir þagnarslóð morðteins meiða ofan sóknbáru grundu. Þoku ok dimm ský hnikask gegnum velli er helg mær, orðum fegri, nálgask mik að ofan. Klædd járnserk hún að mínum brotnum lífskosti sendir óma. Gunnr þú ert kǫlluð. Gǫndul, kalla þig. Ek man ásjóna þína úr frásǫgnum um forna Norðmanna dróttir, er eitt sinn réðu fyrir þessari sǫmu grund. Hræðisk ek að ekin verði til bǫlvaðs Gauta setrs er hún bindr snarvǫl um mína banvæna benja fenstíga, ok ek kalla upp til engla veldis að bjóða mér heldr stað. En er valkyrjan hefr upp á ný sína heiðna galdra smiðju, á mér fjarlægri tungu, fell ek í sáran svefn. Rǫdd hennar hljómar svo kunnuglega en er ek reyni að ansa henni vil mín tefja leið engu hreyfa ok mín blæðandi hjarna kleif er loks boðin til eilífrar nætur stjarndimmra himna. Sem bitr sál mín reisir sig upp til ferðar frá mínu bensævar ranni, til Heljar grundar neðan, ekkert ljós á mik skín meir.
Lyrics in plain text format
